AUZEF | COĞRAFYA LİSANS PROGRAMI | AFETLER COĞRAFYASI
Afetler Coğrafyası: Doğal ve İnsan Kaynaklı Afetlerin Özeti
Afetler, insan yaşamını derinden etkileyen olaylardır. Doğal afetler dünyanın oluşumundan beri meydana gelirken, insan kaynaklı afetler ise zamanla artmıştır. Bu afetlerin oluşum mekanizmalarını anlamak, etkilerini azaltmak ve önlemler almak için önemlidir. Özellikle coğrafya öğrencileri için, yer sistemleri ve afet ilişkileri daha kolay kavranabilir. Bu özet, Prof. Dr. Hasan Özdemir'in İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Coğrafya Lisans Programı için hazırladığı "Afetler Coğrafyası" ders notlarından derlenmiştir. 14 haftalık ders, tehlike, risk ve afet tanımlarından başlayarak çeşitli afet türlerini ve genel bakış'ı kapsar.
1. Tehlike, Risk ve Afet Tanımı
Afetler, tehlike ve risk kavramlarıyla yakından ilişkilidir. Tehlike potansiyel bir tehdit, risk ise bu tehdidin gerçekleşme olasılığı ve sonuçlarıdır. Afetler doğal veya insan kaynaklı olabilir. Ders, afet öncesi hazırlık (risk analizi, eğitim), afet sırası müdahale (kurtarma) ve afet sonrası iyileştirme (yeniden yapılandırma) çalışmalarını ele alır. Bu aşamalar, kayıpları minimize etmek için kritik öneme sahiptir.
2. Yer Sistemleri ve İlişkileri
Yer kürenin yüzeyindeki hareketlilik, su ve kayaç döngüleri, biyojeokimyasal döngüler ve denüdasyon süreçleri afetlerin temelini oluşturur. Ayrışma, erozyon, taşınma ve depolama gibi süreçler iklimle etkileşim halindedir. İnsan活動ları, madencilik, toprak erozyonu ve baraj inşaatları gibi etkenlerle jeomorfik değişikliklere neden olur. Bu bölüm, döngülerin etkileşimini ve küresel iklim üzerindeki etkilerini inceler.
3. Deprem Afeti
Depremler, fay hatlarındaki gerilim boşalması sonucu oluşur. Fay tipleri (normal, ters, doğrultu atımlı), deprem büyüklüğü (Richter ölçeği) ve şiddeti (Mercalli ölçeği) gibi kavramlar açıklanır. Dünyadaki depremler genellikle levha sınırlarında görülür. Tehlikeli faylar, büyük can ve mal kayıplarına yol açar.
4. Tsunami Afeti
Tsunamiler, deniz tabanındaki depremler, volkanik patlamalar veya heyelanlar sonucu oluşan dev dalgalardır. 2004 Hint Okyanusu tsunamisi gibi örnekler, büyük yıkımlara neden olur. Uyarı sistemleri ve hayatta kalma stratejileri (yüksek yerlere kaçış) önlemler arasındadır. Dağılışları Pasifik Okyanusu'nda yoğundur.
5. Volkan Afeti
Volkanlar, magmanın yeryüzüne çıkmasıyla oluşur. Tipleri: piroklastik, karışık püskürmeli, bazik lav (kalkan) ve asit lav (dom) volkanlarıdır. Tehlikeler lav akıntıları, kül bulutları ve laharlardır. Dünyadaki volkanlar levha sınırlarında yoğunlaşır.
6. Taşkın Afeti
Taşkınlar, aşırı yağış veya kar erimesi sonucu nehirlerin taşmasıdır. Hidrograf analizleri frekans ve etkileri belirler. En fazla görüldüğü yerler tropik ve muson bölgeleridir. Önlemler: barajlar, setler ve erken uyarı sistemleridir.
7. Kütle Hareketi Afeti
Heyelan, çamur akıntısı gibi kütle hareketleri eğimli arazilerde yerçekimi etkisiyle meydana gelir. Tipleri ve ekonomik kayıplar ele alınır. Dünyadaki önemli örnekler dağlık bölgelerde görülür.
8. Çığ Afeti
Çığlar, kar örtüsünün ani kaymasıdır. Etkili faktörler: kar koşulları, meteoroloji (yağış, sıcaklık), topoğrafya (eğim) ve tetikleyiciler (insan活動ları). Dağılışı dağlık ve karlı bölgelerdedir (ABD, Kanada, Alpler). Korunma: çığ haritaları, bariyerler ve eğitim.
9. Atmosferik Afetler (Fırtına, Kasırga, Hortum)
Fırtınalar yüksek rüzgar hızlarıyla, kasırgalar tropik siklonlarla, hortumlar yerel girdaplarla oluşur. Gelişimleri ve sınıflamaları (Fujita ölçeği) incelenir. Dünyadaki örnekler Atlantik ve Pasifik'te yoğundur.
10. Kuraklık Afeti
Kuraklık, uzun süreli yağış eksikliğidir. Nedenleri iklim değişikliği ve El Niño gibi olaylardır. Dağılışı Sahra, Avustralya gibi kuru bölgelerde görülür. Sonuçları açlık ve göçtür. Önlemler: su yönetimi ve tarım teknikleri.
11. Erozyon
Erozyon, toprak kaybıdır. Tipleri: doğal, hızlandırılmış, su erozyonu (damla, yüzey, oyuntu). Oluşturan faktörler yağış, rüzgar, topoğrafya ve insan etkinlikleridir. Dünyada su erozyonu ABD ve Asya'da, rüzgar erozyonu çöllerde yoğundur. Türkiye'de yılda 500 milyon ton toprak kaybı yaşanır.
12. Biyofizik Afetler (Salgınlar ve Yangınlar)
Salgın hastalıklar (veba, COVID) ve orman yangınları biyofizik afetlerdir. Nedenleri patojenler ve iklimdir. Önlemler: aşı, hijyen ve yangın söndürme. Yangınlar erozyon ve heyelan riskini artırır.
13. Teknolojik Afetler
İnsan kaynaklı kazalar: nükleer sızıntılar (Çernobil), endüstriyel patlamalar (Bhopal). Algı, ulaşım ve nükleer sanayiler risk taşır. Zarar azaltma: sigorta, koruma ve tazminat. Artan trend, gelişmekte olan ülkelerde görülür.
14. Afetlere Genel Bakış
Dünyadaki doğal afetlerin dağılışı levha sınırları ve iklim kuşaklarındadır. Trendler artan kayıplar gösterir. Ekonomik bilanço milyarlarca dolar, yardımlar uluslararasıdır. Genel değerlendirme, bilinçli hazırlığın önemini vurgular.
Bu özet, öğrencilerin sınav ve ders hazırlığı için temel kavramları kapsar. Daha detaylı bilgi için orijinal ders notlarını inceleyin.
#afetlercoğrafyası, #doğalafetler, #depremnedir, #tsunamikorunma, #volkanlar, #taşkınönlemleri, #heyelanriski, #çıgafeti, #kasırgahortum, #kuraklıksebepleri, #erozyontürleri, #salgınhastalıklar, #orman.yangınları, #teknolojikafetler, #afetönlemleri,
